Môi trường ở Phú Quốc đang đứng trước nguy cơ vỡ trận

Hàng loạt công trình xây dựng kiên cố mọc lên ở khu vực được quy hoạch cây xanh, đất rừng bị lấn chiếm, xây dựng vô tội vạ, vô hình chung, việc đô thị hóa không theo quy tắc này đã khiến cho môi trường tại TP. Phú Quốc đang bị đe dọa nghiêm trọng.

Sông, suối, rừng bị bức tử, môi trường Phú Quốc đang bên bờ vực

Thời gian qua, nhiều con sông, rạch trên địa bàn TP. Phú Quốc đang ngày đêm bị bức tử bởi các hoạt động kinh doanh, sản xuất, sinh hoạt của người dân. Đồng thời, hoạt động xây dựng tràn lan, nằm ngoài quy hoạch cũng đã khiến cho dòng chảy của các con sông, con kênh nơi đây bị thu hẹp.

Điển hình là tại sông Dương Đông, trong những năm gần đây, tình trạng ô nhiễm trên dòng sông này càng trầm trọng. Nguyên nhân chính gây ô nhiễm nguồn nước lưu vực sông Dương Đông là do khu vực chưa tồn tại hệ thống thu gom, thoát và giải quyết nước thải đô thị đồng hóa, tập trung; Nước thải từ các hoạt động sản xuất, buôn bán, dịch vụ, thương mại chưa được kiểm soát nghiêm ngặt; Chất thải rắn hoạt động chưa được thu gom, giải quyết triệt để và việc xây dựng tràn lan xâm chiếm lòng sông, suối và chuyển động neo đậu của các tàu thuyền với mật độ xum xê làm suy giảm nghiêm trọng dòng chảy thoải mái và tự nhiên của sông.

Theo tìm hiểu, nhiều năm trước, chính quyền tỉnh Kiên Giang đã có quy hoạch chi tiết hai bên bờ sông Dương Đông chạy dài 21,6km trên đảo Phú Quốc là hai mảng xanh tách biệt với khu dân cư, để giữ cho dòng sông tránh bị ô nhiễm. Thế nhưng, đến nay những quy hoạch này vẫn chưa được thực hiện. “Tỉnh đã phê duyệt chương trình quản lý tổng hợp lưu vực sông Dương Đông đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030, nhưng hiện vẫn chưa có kinh phí để làm” , theo phát biểu của ông Huỳnh Quang Hưng, Chủ tịch UBND TP. Phú Quốc trong một buổi thảo luận do tỉnh Kiên Giang tổ chức.

Bên cạnh đó, hàng quý, hàng năm trong những cuộc họp, hội thảo, hội nghị đánh giá,… vấn đề ô nhiễm tại dòng sông này liên tục được nhắc tên và tìm giải pháp. Nhưng đến nay ngành chức năng địa phương vẫn còn loay hoay chưa có lời giải, người dân thì ngậm ngùi chịu cảnh “sống chung với lũ”, còn dòng sông Dương Đông vẫn đang “chết lặng” từng giờ.

Theo kết quả quan trắc của Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Kiên Giang từ thời điểm năm 2018 đến năm 2021 cho thấy, có khá nhiều thông số kỹ thuật độc hại hữu cơ có trong nước còn vượt quy chuẩn được cho phép. Đặc biệt vào giữa năm 2019, nước trên sông Dương Đông và một số rạch tiếp giáp, nước bị ô nhiễm và độc hại nghiêm trọng, có hiện tượng black color, xuất hiện tình trạng cá chết.

Không chỉ sông Dương Đông, rạch Ông Trì nằm ở phía bắc khu đô thị trung tâm TP. Phú Quốc đóng vai trò kết nối hai con rạch nước chính phía bắc, dẫn nước từ núi Ông Phụng, núi Gành Gió rồi đổ dòng nước chảy qua khu chợ trung tâm, hòa vào sông Dương Đông. Thế nhưng từ nhiều năm nay, rạch Ông Trì cũng được xem là một trong những con rạch ô nhiễm nhất tại Phú Quốc. Nhiều khu dân cư lấn chiếm rạch, thậm chí có những khu vực con rạch bị lấp hẳn, đặt cống làm tắc nghẽn dòng nước chảy qua.

Bên cạnh đó, các suối Ông Đáo, suối Bà Kèo, suối Bà Phong,… đang đang bị san lấp, xâm lấn nghiêm trọng bởi các công trình xây dựng nhà ở, nhà hàng, khách sạn, resort. Thậm chí, tại nhiều đoạn suối, dòng chảy đã bị chặn đứng bởi rác thải và công trình xây dựng kiên cố.

Cùng với hiện trạng các dòng sông, suối bị “bóp nghẹt”, từ năm 2018 đến nay, trên địa bàn TP. Phú Quốc, nhiều diện tích rừng, đất do nhà nước quản lý cũng bị bao chiếm, lấn chiếm và đặc biệt là tình trạng xây dựng trái phép diễn biến khá phức tạp. Những hành vi này đã và đang khiến gây mất an ninh trật tự, ảnh hưởng nghiêm trọng tới quy hoạch, tới môi trường trên toàn địa bàn TP Phú Quốc.

Theo ông Nguyễn Thanh Nhàn, Phó chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang cho rằng, sự phát triển chóng vánh của đảo ngọc, áp lực gia tăng dân số, mặt trái từ ảnh hưởng tác động của các vận động tài chính, trong khi nguồn lực đầu tư còn hạn chế đã đề ra thách thức không nhỏ đối với công tác bảo vệ môi trường thiên nhiên, đặc biệt là môi trường thiên nhiên nước, giải quyết rác thải, nước thải trên đảo Phú Quốc. “Thực trạng ô nhiễm môi trường thiên nhiên cục bộ ở một số điểm, khu vực đã xảy ra trên địa bàn TP. Phú Quốc; trong số ấy có sông Dương Đông, đã và đang là điểm cấp bách. Nếu không có biện pháp xử lý mang tính chất khả thi thì sẽ là rào cản đối với sự phát triển của Phú Quốc, tác động đến môi trường xung quanh sinh thái và tính kiên cố trong tương lai của thành phố”, Phó chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang nhận định.

Phải hành động ngay trước khi quá trễ

Dương Đông là con sông lớn nhất trong 4 con sông chính trên đảo Phú Quốc, dài 21,5 km và tổng chiều dài các suối 63 km chảy qua P. Dương Đông. Lưu vực sông Dương Đông có tầm quan trọng đặc biệt trong sự cải tiến và phát triển kinh tế – xã hội của TP. Phú Quốc, cung ứng nước chính cho hoạt động và sinh hoạt và vận động chế tạo. Tuy nhiên, sự cải cách và phát triển nóng về đô thị, du lịch đã khiến môi trường xung quanh sông Dương Đông bị ô nhiễm và độc hại nghiêm trọng, môi trường trên đảo Phú Quốc bị ảnh hưởng ngày càng tiêu cực.

Trước đó, tại Hội thảo khoa học đánh giá hiện trạng ô nhiễm và đề xuất giải pháp cải thiện môi trường sông Dương Đông do Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) tỉnh Kiên Giang phối hợp UBND TP. Phú Quốc tổ chức. Tiến sĩ Lê Minh Trường, thay mặt đại diện Tổ chức WWF Việt Nam, kiến nghị cần tăng tốc rà soát và định vị các địa điểm cần sắp xếp bổ sung thùng rác để tăng mật độ thu gom, đặc biệt ở các tuyến dân cư sống ven sông; tăng cường thực thi các biện pháp chế tài đối với việc vứt chất thải trực tiếp xuống sông…

Theo kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, chính quyền TP. Phú Quốc cần phải có chính sách nghiêm hơn, có những chế tài, lực lượng giáo dục tuyên truyền, thay đổi ý thức, thói quen người dân từ việc nhỏ, không tiện tay là quăng rác xuống sông nữa. Rà soát lại về mặt quy hoạch, phải làm sao không còn chuyện nhà bám theo sông mà phải trả lại hành lang xanh hai bên, cắt đứt nguồn ô nhiễm lớn từ dân cư vì chỉ có cách đó mới hiệu quả nhất.

Còn theo ông Đoàn Hữu Thắng, Phó giám đốc Sở TN&MT tỉnh Kiên Giang cho biết, để cải thiện chất lượng môi trường xung quanh sông Dương Đông và các con suối, rạch trên địa bàn TP. Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang cần tập kết thực hiện tiến hành các dự án trong chương trình cai trị tổng hợp lưu vực sông Dương Đông đến năm 2025 như hoàn thiện hệ thống thu gom và giải quyết và xử lý nước thải cho P. Dương Đông; di dời dân cư sống tập trung hai bên bờ sông Dương Đông vùng hạ lưu sông; nạo vét sông Dương Đông và các rạch tiếp giáp để cái bỏ nguồn gây độc hại từ bùn đáy…

“Cần tạo điều kiện và phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng thế giới nhằm sớm triển khai thực hiện 4 hợp phần của dự án Quản lý nước bền vững Phú Quốc. Trong đó, có hợp phần về thu gom và xử lý nước thải, thu gom chất thải rắn và vệ sinh môi trường cho P. Dương Đông”, ông Thắng nhận định.

Trả lời báo chí, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho rằng, phải thẳng thắn thừa nhận việc phát triển dọc theo sông Dương Đông hiện nay hầu như không theo quy hoạch, mà chỉ tự phát là chính.  Điều này không những không tận dụng được tiềm năng lớn mà còn đẩy dòng sông đến mức ô nhiễm đáng báo động, từ đó ảnh hưởng lớn đến phát triển chung của Phú Quốc. Bởi trong xu hướng muốn phát triển nơi đây thành hòn đảo du lịch quốc tế, mà nay lại bỏ mặc việc cải tạo cảnh quan thì nguy cơ sẽ thành khu ổ chuột hai bên sông là không tránh khỏi.

“Tôi cho rằng chính quyền địa phương phải có những hành động ngay, vì càng để lâu thì việc sửa chữa càng phức tạp, càng khó khả thi và càng trở thành gánh nặng thêm ngân sách cho Phú Quốc trong tương lai. Thậm chí để trễ đến mức tồi tệ, sau này có rót bao nhiêu kinh phí cũng như lấy muối đổ sông đổ bể”, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn chia sẻ.

Ngoài ra, các nhà quản lý đô thị phải làm cho được việc giảm xả thải xuống sông. Trong đó, phải giám sát chặt chẽ việc xả thải của những cơ sở kinh tế dọc hai bên sông, đặc biệt là các cơ sở lớn. Nếu cơ sở nào chưa làm được thì phải có chính sách rõ ràng là họ phải đóng một khoản chi phí để cải thiện môi trường, bù vào ngân sách cho Nhà nước xử lý môi trường.